×
Compartir
Entrevista 09.02.2023

“O que está en xogo é moito máis relevante que restaurar unha figura”

Entrevista á investigadora e artista multidisciplinar, Carme Nogueira (Vigo, 1970), seleccionada para desenvolver o proxecto artístico de que se desenvolve en Betanzos.



Para ver el texto en castellano pulsa aquí.

Entrevista á investigadora e artista multidisciplinar, Carme Nogueira (Vigo, 1970), seleccionada para desenvolver o proxecto artístico de que se desenvolve en Betanzos. A concomitancia, Legado Coidado, reflexiona sobre o legado histórico dos irmáns García Naveira, concretamente no Parque do Pasatiempo, e a relación entre cidadanía e patrimonio.

Como afronta o reto de estar a cargo da produción de Legado Coidado?

Carme Nogueira (CN): É un gran reto por varios motivos. O primeiro reto é o lugar: un espazo especial que ten un valor simbólico moi importante e un gran prestixio no imaxinario artístico galego. A segunda é a sociedade civil que está detrás de todo o proxecto. Estou afeita a traballar con comunidades, pero non nun eido da defensa social tan potente como o Parque do Pasatiempo.

A túa traxectoria está moi ligada á investigación e intervención do espazo público, cales son as ferramentas que levas contigo para afrontar este proxecto?

Cando falamos de espazo público, sempre hai comunidades ou grupos de persoas que se fan moi visibles nun momento dado, pero hai moitos niveis de visibilidade que quizais non sexan tan evidentes.

Sempre procuro poñer todas as miñas ferramentas enriba da mesa e partir da humildade, hai que estar aberto a todas aquelas cousas que poidan pasar no proceso, algo que me gusta moito de Concomitentes porque o tedes incorporado.

Cando chegas a un lugar, por moito que queiras desfacerte das túas ideas anteriores, é difícil, polo que é interesante  intentar dialogar con todas esas capas.

Como vai o proceso creativo co mediador, Fran Quiroga, e os comitentes?

Aínda que estou afeita a colaborar con comunidades, este proxecto é un luxo porque xa hai traballo feito, non teño que comezar de cero. Este é tamén un reto maior porque os desexos do territorio son moito máis elaborados.

Como te trasladaron e verbalizaron esta petición ou desexo colectivo, froito destes anos de mediación?

Tivemos unha reunión en liña e tamén unha reunión presencial con parte do grupo. O desexo colectivo estaba moi estruturado, cun dossier que Fran compartiu comigo, polo que xa tiña unha idea máis ou menos clara de onde ía o seu desexo. Penso que ese desexo vai máis alá do físico, dese lugar concreto, e esténdese a todo o territorio.

É crear unha intervención sobre un proxecto e un legado artístico moi importante no contexto local, case a nivel nacional ¿Afronta isto como un lastre ou unha fortaleza?

É unha arma de dobre fío, o proxecto é un reto, por iso mesmo, a posibilidade de fracaso é maior. Primeiro por ese discurso máis elaborado, e as expectativas que trae consigo. Sempre penso dende a óptica de que o meu traballo é unha ferramenta, non un fin, non quero competir co que xa existe, senón crear recursos que sirvan para salientar a importancia do lugar ou falar do que alí está a pasar.

Uno de los eventos celebrados desde la concomitancia en Galicia.
Uno de los eventos celebrados desde la concomitancia en Galicia.

Como cres que se vencellara a túa obra coa creación contemporánea e cun contexto con esta iconografía e peso histórico?

Non vou intervir no espazo declarado Ben de Interese Cultural (BIC), imos traballar na parte perdida. A miña proposta irá na liña de sinalar ese 'perdido', o que non se ve, real e imaxinario.

Este proxecto pon de manifesto a falta de coidado do patrimonio, como dialogará o seu traballo con esta responsabilidade de coidar e comprender o que xa hai no Parque do Pasatiempo?

O máis importante é que a xente conecte co valor do que hai no seu territorio, é fundamental falar destes aspectos físicos, pero tamén dos aspectos máis abstractos como o seu uso e significado. Cando algo ten sentido para as persoas que habitan nun lugar, iso transcende.

E a propia institución tamén é a responsable deste abandono do legado.

Ás veces, cando falamos do público, prodúcense paradoxos, por exemplo, con ese campo de fútbol que está na 'estaque dos papas´. Esta é unha metáfora que demostra que ás veces as decisións tómanse en función do inmediato, do máis rendible a curto prazo.

Como xerar unha obra artística a pesar de que o que fai falta é unha rehabilitación integral do parque?

Este é un tema complicado e sobre o que reflexionei moitas veces. Entendo que penses “se hai cartos, por que non investir en coidar o que xa hai”.

Non sei se eses cartos resolverían o problema, nin sei se a obra que vou crear o fará. Non creo que unha artista teña que responder dun xeito práctico e pragmático a este tipo de preguntas, pero si ten que xerar unha nova forma de ver as cousas.

A arte permite acceder a lugares aos que non se pode entrar doutro xeito: A miña idea non é facer unha obra que solucione o problema do Parque do Pasatempo, senón tratar de demostrar que o que está en xogo é moito máis relevante que restaurar unha figura.

Neste sentido, como cres que a arte nos axuda a crear sociedade?

Na arte non hai que estar totalmente de acordo para sentirse incluído no que se ve, sentirte parte dunha comunidade, en certo sentido, senón que abre un lugar para conciliar diferentes perspectivas sen chegar a un único punto de vista. 

O fundamental é todo o proceso que nos leva ata esa obra, é un proxecto aberto a todos eses lugares que van dar forma a este camiño, como vai falar a terra na que imos inserir as pezas... E o que espero é que, nese camiño, aparezan novas voces que ata agora non puidemos escoitar.

"Ás veces, cando falamos do público, prodúcense paradoxos, por exemplo, con ese campo de fútbol que está na 'estaque dos papas´. Esta é unha metáfora que demostra que ás veces as decisións tómanse en función do inmediato, do máis rendible a curto prazo"
Carme Nogueira

Que pinceladas poderías adiantarnos do traballo artístico?

A idea é xerar pequenas intervencións en varios lugares para que creen unha especie de camiño ou percorrido. Se conseguimos os permisos queremos recuperar un elemento perdido da parte baixa do parque, no que había unha canle conectada co propio río e coa parte alta, a través de pontes, covas...

A temática da auga no parque é algo fundamental, un elemento que relaciona o Pasatiempo con outras obras dos irmáns García Naveira, como o lavadoiro. Será unha obra na que imos poder sentarnos, coa que poderemos xogar…

Da súa traxectoria, que proxectos están máis relacionados con este proceso?

Sempre é difícil escoller, destacaría un proxecto do ano 2007, “Os Camiños”, nunha antiga fábrica de porcelana de Vigo, un territorio no que había algo que conservar e que tamén estaba situado á beira dun río. Alí traballei man a man cos veciños para preguntarlles que partes dese río se deben conservar, que serviu para reconstruír historias diversas, configuradas finalmente arredor de tres elementos fundamentais: a fábrica, o río e a terra. Nesa etapa tamén participei en proxectos nesta liña, como 'Que facer nas nosas prazas?', no que construía obxectos, maquetas, que parecían bancos.

En que parte do proceso artístico te atopas e que fitos están a aparecer no calendario.

Espero que a miña proposta inicie un diálogo sobre como penso o territorio, e que a veciñanza comparta a súa visión para facer realidade esa peza.

Agora xa hai un anteproxecto presentado, o seguinte paso será definir en marzo xunto cos comitentes e o concello o lugar das instalacións. Crearemos tamén unha xuntanza ou conferencias, aínda que espero que haxa varios momentos de traballo conxunto.

O proceso culminaría coa instalación en setembro, aínda que no verán podemos reunirnos dúas ou tres veces,  a instalación da peza farase de xeito comunitario.

Como valoras este traballo como forma de fortalecer o vencello da comunidade arredor do coidado dunha obra?

O éxito sería que se referise ao propio territorio e que este coidado xurda con naturalidade.

“Lo que está en juego es mucho más relevante que restaurar una figura”

Entrevista con la investigadora y artista multidisciplinar, Carme Nogueira (Vigo, 1970),  seleccionada para desarrollar el proyecto artístico de la concomitancia que se desarrolla en la comarca gallega de Betanzos. La concomitancia, Legado Cuidado, reflexiona reflexiona sobre el legado histórico de los hermanos García Naveira, en concreto en el Parque del Pasatiempo, y la labor filantrópica contemporánea. 

¿Cómo enfrentas el reto de estar a cargo de la producción de la obra de Legado Cuidado?

Carme Nogueira (CN): Es un gran reto por varios motivos. El primer reto es el lugar: un espacio especial que tiene un valor simbólico muy importante y un gran prestigio en el imaginario artístico gallego. El segundo, es la sociedad civil que está detrás de todo el proyecto. Estoy acostumbrada a trabajar con comunidades, pero no en un ámbito de defensa social tan potente como en el Parque del Pasatiempo. 

Tu trayectoria está muy vinculada a la investigación e intervención del espacio público, ¿cuáles son las herramientas que traes contigo para enfrentar este proyecto?

Cuando hablamos de espacio público siempre hay comunidades o grupos de personas que se hacen muy visibles en un momento determinado, pero hay muchos niveles de visibilidad que quizá no son tan evidentes. 

Siempre trato de poner todas mis herramientas sobre la mesa y partir desde la humildad, hay que estar abierto a todas esas cosas que pueden suceder en el proceso, algo que me gusta mucho de Concomitentes porque lo tenéis incorporado.

Cuando llegas a un lugar, por mucho que quieras desprenderte de tus ideas previas, es difícil, por eso lo interesante es intentar dialogar con todas esas capas.

¿Cómo está siendo el proceso creativo de la mano del mediador, Fran Quiroga, y los comitentes?

Aunque estoy acostumbrada a colaborar con comunidades, este proyecto es un lujo porque hay un trabajo ya realizado, no tengo que empezar de cero. Esto también supone un reto mayor porque los deseos sobre el territorio están mucho más elaborados.

Foto de la artista de Legado Cuidado, Carme Nogueira.
Foto de la artista de Legado Cuidado, Carme Nogueira.

¿Cómo te han trasladado y verbalizado ese encargo o deseo colectivo, fruto de estos años de mediación?

Tuvimos una reunión online y también un encuentro presencial con una parte del grupo. El deseo estaba muy estructurado, con un dossier que Fran me compartió, por lo que ya tenía una idea más o menos clara de por dónde iba su deseo. Creo que ese deseo va más allá de lo físico, de ese lugar en concreto, y se extiende a todo el territorio.

Es crear una intervención sobre un proyecto y legado artístico muy importante en el contexto local, casi a nivel nacional, ¿enfrentas esto como una carga o una fortaleza?

Es un arma de doble filo, el proyecto es desafiante, por esto mismo, la posibilidad de fallar es mayor. Primero por ese discurso más elaborado, y las expectativas que trae consigo. Yo pienso siempre desde la perspectiva de que mi trabajo es una herramienta no un fin, no quiero competir con lo que ya hay sino crear recursos que sirvan para recalcar la importancia del lugar o hablar de lo que está sucediendo allí.  

¿Cómo crees que se vinculará tu obra con la creación contemporánea y con un contexto con esta iconografía y peso histórico?

No voy a intervenir en la zona declarada de Bien Interés Cultural (BIC), vamos a trabajar en la parte perdida. Mi propuesta irá en la línea de señalar eso ‘perdido’, lo que no se ve, tanto de forma real como imaginaria.

Este proyecto subraya la falta de cuidado del patrimonio de una comunidad, ¿cómo dialogará tu obra con esta responsabilidad de cuidar y entender lo que ya hay en el Parque del Pasatiempo?

Lo más importante es que las personas conecten con el valor de lo que hay en su territorio, es clave hablar de esos aspectos físicos, pero también de lo más abstracto como es su uso y significado. Cuando algo tiene sentido para las personas que habitan un lugar, luego eso trasciende.

Y de ese descuido del legado también es responsable la propia institución.

A veces cuando hablamos de lo público se producen paradojas, por ejemplo, con ese campo de fútbol que está sobre el ‘estanque de los papas’. Esto es una metáfora que muestra que a veces se toman decisiones basadas en lo inmediato, lo más rentable a corto plazo. 

¿Cómo generar una obra artística a pesar de que lo que se necesita es una rehabilitación integral del parque?

Este es un tema complicado y del que he reflexionado a menudo. Entiendo que se piense “si hay un dinero, por qué no se invierte en cuidar lo que ya está”. 

No sé si ese dinero solucionaría el problema, como tampoco sé si lo hará la obra que voy a crear. No creo que la artista tenga que responder de una forma práctica y pragmática a este tipo de cuestiones, pero sí generar una nueva forma de ver las cosas. 

El arte te permite acceder a lugares a los que no se puede entrar de otra manera: Mi idea no es hacer una obra que solucione el problema del Parque del Pasatiempo, sino que trate de mostrar que lo que está en juego es mucho más relevante que restaurar una figura.

"Lo que es fundamental es todo el proceso que nos lleva hasta esa obra, es un proyecto abierto a todos esos lugares que van a configurar ese camino"
Carme Nogueira

En este sentido, ¿cómo crees que el arte nos ayuda a crear sociedad?

En el arte no tienes que estar totalmente de acuerdo para sentirte parte de una comunidad, nos ayuda a conciliar diferentes perspectivas.

Lo que es fundamental es todo el proceso que nos lleva hasta esa obra, es un proyecto abierto a todos esos lugares que van a configurar ese camino, cómo va a hablar esa tierra en la que vamos a insertar las piezas... Y lo que espero es que, en ese camino, aparezcan nuevas voces que hasta ahora no hemos podido escuchar.

¿Qué pinceladas podrías adelantarnos de la obra artística?

La idea es generar intervenciones pequeñas en varios lugares para que creen una especie de camino o recorrido. Si conseguimos los permisos, queremos recuperar un elemento perdido de la parte inferior del parque, en el que había un canal conectado con el propio río y con la parte superior, a través de puentes, grutas... 

El tema del agua en el parque es algo fundamental, un elemento que relaciona el Pasatiempo con otras obras de los hermanos García Naveira, como el lavadero. Será una obra además en la que nos vamos a poder sentar, con la que podremos jugar…

Desde tu trayectoria, ¿qué proyectos se relacionan más con este proceso?

Siempre es difícil elegir, destacaría un proyecto de 2007 ‘Los Camiños’, en una antigua fábrica de porcelana de Vigo, un territorio en el que había algo que conservar y que estaba situada también junto a un río. Ahí trabajé de la mano de los vecinos para preguntarles qué lugares de ese río habría que conservar, lo que sirvió para reconstruir historias diversas, finalmente configuradas alrededor de tres elementos fundamentales: la fábrica, el río y la tierra. En esa etapa también participé en proyectos en esa línea, como ‘Qué facer coas nosas prazas?’, en el que construía objetos, maquetas, que tenían apariencia de bancos.

En qué parte del proceso artístico estás y qué hitos se vienen en el calendario.

Espero que mi propuesta inicie un diálogo sobre cómo pienso en el territorio, y que los comitentes compartan su visión para concretar esa pieza.

Ahora ya hay un anteproyecto presentado, el siguiente paso será definir en marzo junto a los comitentes el lugar de las instalaciones. También crearemos un encuentro o conferencias, aunque espero que haya varios momentos de trabajo conjunto. 

El proceso culminaría con la instalación en septiembre, aunque en verano podamos juntarnos dos o tres veces, y que la instalación de la pieza se haga de forma comunitaria.

¿Cómo valoras esta obra como una forma de potenciar el vínculo de la comunidad entorno al cuidado de una obra?

El éxito sería que remitiese al propio territorio y que ese cuidado naciese de forma natural.